قنات‌هاي طويل و عجيب ايراني كه يونسكو ثبت شده‌اند + تصاوير

از سه هزار سال پيش، كشاورزان ايراني كه در مناطق خشك و كويري كشور زندگي مي‌كردند، دست به ابتكاري نوين زدند تا بتوانند در روزهاي خشك و بي‌آبي، زمين‌هاي خود را سيراب كنند. در اين ابتكار كه شاهكار معماري ايراني محسوب مي‌شود، كشاورزان به حفر قنات يا كاريز پرداختند تا آب را از چشمه‌هاي جوشان به نقاط خشك و كم آب تحت كشت خود بكشانند؛ راهكاري كه به‌زودي در سراسر جهان گسترش يافت.
حالا از ميان 40هزار قناتي كه امروز هم در ايران فعال هستند، 11 قنات بي‌نظير ايراني در فهرست ميراث جهاني يونسكو قرار گرفتند. در ادامه، اين قنات‌هاي منحصربه‌فرد ايراني را معرفي مي‌كنيم:

1. قنات قصبه گناباد

قنات قصبه گناباد با عمق 300متر، عميق‌ترين مادرچاه جهان و با 2500 سال قدمت، به‌عنوان قديمي‌ترين و البته پرآب‌ترين قنات در سراسر دنيا به ثبت رسيده است. بيش از 470 حلقه چاه در طول مسير حفر شده تا مانع كور شدن چاه‌ها به دلايل مختلف شود. اين قنات با مسيري پيچاپيچ و هزارتو، عميق و تاريك همچنين فضايي وهم‌انگيز، نشان از سبك قنات‌سازي پيشينيان دارد. سفالينه‌هاي يافت شده در مسير قنات، پيشينه آن را به دوره هخامنشيان باز مي‌گرداند. گناباد در سال‌هاي دور صاحب هيچ قنات و چاه ديگري نبود و قنات قصبه همان كاريزي است كه زندگي و آباداني را به اين شهر مهم امروزي هديه كرده است.

2. قنات باغ زارچ يزد

قنات زارچ با 120 كيلومتر طول و 2.115 حقله چاه، طولاني‌ترين قنات ايران است. اين قنات 3 هزار ساله، در عمق 23 متري زمين حفر شده و تا 150 سال پيش آبدهي خوبي داشت. اما حفر چاه‌هاي متعدّد در طول مسير اين كاريز، سطح آب در آن را به‌ شدت كاهش داده است كه توجهات جهاني به اين قنات، مي‌تواند باري ديگر آن را احيا كند.

3. قنات بلده فردوس

قنات بلده در فردوس، متعلق به دوره ساساني است. هرچند سفالينه‌هاي يافت شده در اطراف قنات، پيشينه آن را 2000 سال پيش تخمين مي‌زند. كاريز بلده15 رشته قنات و 4 چشمه را دركنار هم قرار داده و جوي پرآبي را تشكيل مي‌دهد. اين قنات، مادر روستاهايي همچون باغستان بالا و پايين و اسلاميه بوده و در طول 35كيلومتر مسير خود،2.382 هكتار زمين كشاورزي و 1800 قطعه باغ را احياء مي‌كند.

4. قنات گوهرريز جوپار كرمان

قنات گوهرريز با قدمتي 750ساله، متعلق به دوره صفوي است و امروز از فعال‌ترين قنات‌هاي جوپار محسوب مي‌شود. اين قنات با 129حقله چاه، در طول مسير 3.750متري خود، حدود 330هكتار از اراضي و باغات را آبياري كرده و آب شرب شهر و روستاهاي مسير را تأمين مي‌كند. آب اين قنات، زيستگاه مناسبي براي ماهي سفيد كور است.

5. قنات حسن آباد مهريز

اين قنات متعلق به قرن هشتم ميلادي است. قنات حسن آباد در عمق كم حفر شده و ويژگي منحصربه‌فردش اين است كه در طول مسير كانال، لايه‌هاي گچي و نمكي تشكيل نمي‌شود، به ‌همين دليل، آب اين قنات با بهترين كيفيت به آخرين مقصد خود مي‌رسد. از آب اين كاريز براي ذخيره در آب انبارها، سيراب كردن باغات و زمين‌هاي كشاورزي و به‌راه انداختن آسياب‌هاي آبي استفاده مي‌شود. هرچند امروزه، آب گواراي اين قنات، بيشتر در آبياري باغات استفاده مي‌شود.

6 و 7. قنات‌هاي دوقلوي اكبرآباد و قاسم آباد بروات

يكي از دلايل ثبت قنات‌هاي بم، دوقلو بودن آنهاست. قنات اكبرآباد در روستايي به همين نام و از توابع بخش ريگان بم است كه با 35حلقه چاه، در مسير 1100 متري خود، 16هكتار زمين كشاورزي و باغ را سيراب مي‌كند. اما قنات قاسم‌آباد با 50حلقه چاه و در طول مسير 2.300 متري خود، به 100هكتار زمين كشاورزي آبرساني مي‌كند.

8. قنات مزدآباد اصفهان

قنات مزدآباد با قدمتي 2000ساله، دومين قنات كهن ايراني است كه با 18كيلومتر طول در عمق 100متري زمين در مسيري بين شاهين شهر و ميمه، حفر شده است. عمق زياد اين قنات موجب شكل‌گيري ويژگي‌هاي منحصربه‌فردي در آن شده است. مزدآباد شبيه به رودخانه‌اي زيرزميني است كه به‌دليل تبلورهاي آهكي و شكل گرفتن سنگواره‌هاي استالاگميت و استالاگتيت، ظاهري شبيه به غار عليصدر همدان به خود گرفته است.

9. قنات وزوان

اين قنات نيز از شاهكارهاي معماري پيش از ساسانيان است كه مادرچاه آن در استان اصفهان، جنوب ميمه و در عمق 18متري حفر شده است. وزوان با 64حلقه چاه، مسيري 1200متري را طي و باغات و اراضي بسياري را سيراب مي‌كند. ويژگي منحصربه‌فرد وزوان اين است كه سدي زيرزميني دارد كه مي‌توان دريچه خروجي آن را بست و آب را براي فصولي كه كشاورزان نياز بيشتري به آب دارند ذخيره كرد.

10. قنات مون اردستان

قنات مون اردستان با 800سال قدمت، يكي از شكوهمندترين، عجيب‌ترين و شاهكاري در بين قنات‌هاي ايران و جهان است. اين قنات، ويژگي منحصر به‌فردي دارد؛ مون تنها قنات دوطبقه جهان است. در طبقات اين قنات، آبي جداگانه جريان دارد كه هيچگاه به‌هم برخورد نمي‌كنند. باوجود تخمين قدمتي 800ساله، اسنادي به‌دست آمده كه عمر اين قنات را به پيش از اسلام و دوره ساسانيان نسبت مي‌دهند. اسناد به‌دست آمده، اعجاب‌انگيزي اين قنات را بيش از پيش مي‌كند.

11. قنات ابراهيم آباد

اين قنات در راه قم به اراك واقع شده، متعلق به قرن پنجم و ششم بوده و با هوشمندي و معماري عجيبي حفر شده است. اين قنات با 348حلقه چاه، 11 كيلومتر طول دارد و علاوه بر تأمين آب شرب روستاي ابراهيم آباد، حدود 100هكتار از اراضي روستايي را آبرساني مي‌كند. ويژگي منحصر به فرد ابراهيم آباد، مخروطي بودن آن است؛ اين قنات، تنها قنات مخروطي جهان است. رفتن به داخل اين غار به‌سبب مخروطي بودن و دسترسي نداشتن به ديواره‌ها، آب‌دهي ديواره‌ها و تاريكي مطلق، كار بسيار سختي است و طي 100 سال گذشته تنها 2 نفر از محلي‌ها توانسته‌اند به داخل آن راه پيدا بكنند.

تأليف: لست‌سكند