صفات احمق در كلام معصومان(ع) 43 مورد ذكر شده است:

1- در آن چيزهايي كه به او مربوط نيست سخن مي‌گويد.

2- نسبت به سوالاتي كه از او نشده پاسخ مي‌دهد.

3- نسبت به اموري كه نياز به احتياط دارد گستاخ است. امام علي(ع) فرمود: حماقت فرد در سه چيز مشخص مي‌شود: اول: در سخن گفتن در موضوعاتي كه به او ربطي ندارد، دوم: پاسخ دادن به سوالي كه از او نشده است، سوم: گستاخ بودنش در كارها.(غررالحكم، ص77)

4- نوسانات روحيش زياد است يأسها و اميدواري‌هايش ثابت نيست. امام علي(ع) فرمود: از نشانه‌هاي احمق مدام رنگ عوض كردن است.(همان)

5- در راهنمائيش نسبت به حل مشكل توجهي به راههاي ممكن و معقول ندارد.

6- تعريف‌هايش بر اساس ارزشهاي واقعي نيست. امام علي(ع) فرمود: از دلايل حماقت: اول: راهنمايي نمودن بدون ابزار، دوم: تعريف كردن بدون خصوصيتي شاخص.(همان)

7- ناتوانايي‌هايش را زرنگي مي‌نامد. امام علي(ع) فرمود: از احمق پرهيز كن! زيرا احمق خودش را نيكوكار مي‌بيند هرچند بدكار باشد و ناتواني‌هايش را زرنگي مي‌بيند و بدي‌هايش را خوبي.(ميزان الحكمه)

8- خواريش را هيچ درك نمي‌كند. امام علي(ع) فرمود: احمق خواري را حس نمي‌كند.(همان)

9- كلماتش معمولا آميخته به نوعي دروغ است. امام علي(ع) فرمود: احمق در هر گفتاري دروغي دارد.(همان)

10- بيشتر با رويا سر و كار دارد تا واقعيت. امام علي(ع) فرمود: از مصاديق حماقت، اعتماد بر آرزو است.(غررالحكم، ص312)

11- نسبت به علوم مختلف و همچنين دانشمندان آن بي‌احترامي مي‌كند. امام علي(ع) فرمود: دانش و دانشمند را خوار نمي‌سازد مگر كسي كه نادان و احمق است.(همان، ص41)

12- هرآنچه شنيده است براي مردم نقل مي‌كند. امام علي(ع) فرمود: همين براي احمق بودن بس كه تا مردم سخني گفتند آن را رد كني.(همان، ص438)

13- خيال مي‌كند از خيلي‌ها بهتر مي‌فهمد. امام علي(ع) فرمود: احمق‌ترين مردم كسي است كه خيال كند عاقلترين مردم است.(همان، ص77)

14- قبل از امكان يك عمل عجله به خرج مي‌دهد. امام علي(ع) فرمود: از مصاديق حماقت اقدام به چاره‌جوئي براي كاري است قبل از اين كه موقع آن رسيده باشد.(ميزان الحكمه)

15- از آنچه انسانهاي عاقل به او انس دارند فراري و بيزار است. امام علي(ع) فرمود: نادان از آنچه حكيم بردبار به آن انس دارد، وحشت مي‌كند.(غررالحكم، ص74)

16- عقلش در چشم اوست. امام علي(ع) فرمود: نادان با چشم و سياهي درون آن نگاه مي‌كند.(همان، ص47)

17- در كارها و نظراتش يا كندرو است يا تندرو. امام علي(ع) فرمود: نادان بيرون از دو حال ديده نمي‌شود: زياده‌رو، يا كوتاهي كننده.(ميزان الحكمه)

18- به دنبال چيزهاي يافت نشدني است. امام علي(ع) فرمود: گمشده نادان، موجود نيست.( غررالحكم، ص74)

19- دانشش را بدون توجه به جوانب امر در اختيار هركسي قرار مي‌دهد. امام علي(ع) فرمود: همين براي نادان بودنت بس كه از هر آنچه مي‌داني سخن گوئي.(ميزان الحكمه)

20- مدام دوست عوض مي‌كند.

21- بدون دليل چيزي را رد مي‌كند.

22- نسبت به چيزهايي كه به او مربوط نيست كنجكاوي مي‌كند. امام علي(ع) فرمود: ناداني در سه چيز است: اول: مدام دوست عوض كردن، دوم: رد نمودن بدون دليل، سوم: كنجكاوي در اموري كه به او ربطي ندارد.(تحف العقول)

23- خنده‌هاي بي دليل مي‌كند. امام علي(ع) فرمود: از مصاديق ناداني، خنديدن بدون شگفت‌زده شدن است.(همان)

24- تنها با برخورد تند ادب مي‌شود. امام علي(ع) فرمود: عاقل با شنيدن آداب پند مي‌گيرد و چهار پايان تنها با كتك پند مي‌پذيرند.(اعلام الدين)

25- خشمش را بوسيله زبانش نشان مي‌دهد نه رفتارش. امام علي(ع) فرمود: خشم نادان در گفتار اوست و خشم عاقل در كار او.(كنز الفوائد)

26- عذر عذرخواه را قبول نمي‌كند. امام علي(ع) فرمود: ناقص‌ترين مردم از نظر عقل كسي است كه به زيردستان خود ستم نمايد و آنها را كه عذر خواهي مي‌كنند نمي‌بخشد.( اعلام الدين)

27- ديگران را به صورت زشتي مورد خطاب قرار مي‌دهد. امام علي(ع) فرمود: هركس عقلش كم باشد ديگران را به صورتي زشت مورد خطاب قرار مي‌دهد.(غررالحكم، ص233)

28- سعي مي‌كند خدمتي كند ولي به خاطر نادانيش بيشتر ضرر مي‌زند. امام صادق(ع) فرمود: احمق، او تو را به هيچ خيري راهنمايي نمي‌كند و اميد رفع نمودن هيچ بدي از تو به او نيست هرچند هم تلاش نمايد، چه بسا مي‌خواهد نفعي برساند ولي به تو ضرر مي‌زند.(اصول كافي، ج2)

29- كارهاي زشتش را براي ديگران جالب جلوه مي‌دهد.

30- دوست دارد ديگران مثل او باشند. امام علي(ع) فرمود: با كسي كه به شدت احمق است همراه مشو، زيرا او كارش را برايت جلوه مي‌دهد و دوست دارد تو هم مثل او باشي.(غررالحكم، ص432)

31- هنگام عيادت از مريض با زياد ماندن نزد او باعث رنجشش مي‌شود.اما م صادق(ع) فرمود: همه عيادت به اين است كه دستت بر ساعد بيمار نهي و بعد سريع بلند شوي، زيرا كه عيادت آدمهاي احمق از درد مريض سختتر است.( اصول كافي، ج3)

32- اطلاعات ساده‌اي از دوستش درباره اعضاء خانواده و اقوام او ندارد. پيامبر اكرم(ص) فرمود: زماني كه يكي از شما با كسي طرح دوستي مي‌ريزد، بايد اسم خودش، اسم پدر و خانواده‌اي كه به آن تعلق دارد و آدرس منزلش را بپرسد، زيرا كه اين از جمله وظائف دوستي و صفا بخش آن است و در غير اين صورت دوستي احمقانه است.(جعفريات)

33- به هر زحمتي هست مي‌خواهد خود را جلوي مجلس برساند. پيامبر اكرم(ص) فرمود:خوب نيست كه فردي جايي غير از كنار آخرين نفر در مجلس بنشيند، اين كه از روي گردن ديگران خودش رابه جلوي مجلس برساند نشان كم عقلي است.(مستدرك الوسائل، ج8)

34- هنگام نعمت سرخوش است و هنگام رنج خوار. امام علي(ع) فرمود: حماقت فردي با سركشي به هنگام نعمت و خواري زياد در مشكلات شناخته مي‌شود.(غررالحكم، ص77)

35- مدام با سخنانش ايراد مي‌گيرد.

36- تا سخن بگويد حماقتش روشن مي‌شود.

37- ناتوانيش در سخن او را به سكوت وامي‌دارد.

38- كارهايش را خراب مي‌كند.

39- از عهده حفاظت از چيزي بر نمي‌آيد.

40- نه خودش علمي دارد و نه از علوم ديگران نفعي مي‌برد.

41- از خير خواهانش حرفي نمي‌شنود.

42- نزديكانش آسايش ندارند؛ مادرش دوست دارد به عزايش بنشيند، زنش دوست دارد كه او را از دست بدهد، همسايه‌اش دوست دارد كه خانه‌اش دور از او باشد و همنشينش تنهايي را بر مجالست با او ترجيح مي‌دهد.

43- اگر كوچكتر محفلي باشد، بزرگتر آن مجلس را به زحمت مي‌اندازد و اگر بزرگتر مجلسي باشد، كوچكتر از خودش را خراب مي‌كند. امام باقر(ع) فرمود: تصميم سفر داشتم كه پدرم سفارش به من نمود: فرزندم! برحذر باش از همراهي كردن با احمق زيرا سخنش براي تو عيب مي‌سازد و بسيار ايرادگير است، چه در سفر باشد چه در وطن؛ اگر سخن بگويد صحبت نمودنش او را مفتضح مي‌سازد؛ اگر ساكت شود ناتوانيش او را محدود مي‌نمايد؛ اگر كاري انجام دهد آن را خراب مي‌كند؛ اگر به حفاظت گماشته شود تباه مي‌سازد؛ نه خودش علمي دارد كه او را بي‌نياز نمايد و نه علوم ديگري برايش نفع دارد؛ از خير خواهس فرمان نمي‌برد؛ نزديكانش آسايش ندارند، مادرش دوست دارد كه به عزايش بنشيند و همسرش دوست دارد كه او را از دست دهد، همسايه هايش دور شدن خانه‌اش را دوست دارند و همنشينش تنهايي را بر مجالست با او ترجيح مي‌دهد؛ اگر كوچكتر در مجلس باشد بالاتر از خودش را به زحمت مي‌اندازد و گر بزرگتر در محفلي باشد پائينتر از خودش را خراب مي‌نمايد.(وسائل الشيعه)